Các mẫu nhà thờ họ, từ đường đẹp và những lưu ý khi xây nhà thờ họ

Các mẫu nhà thờ họ, từ đường đẹp và những lưu ý khi xây nhà thờ họ

Với kinh nghiệm lâu năm trong xây dựng các công trình tâm linh và chế tác đá mỹ nghệ, Đá mỹ nghệ Ninh Bình đã cho ra mắt nhiều mẫu nhà thờ họ, từ đường đẹp. Dưới đây là các mẫu nhà thờ họ, từ đường đẹp và những lưu ý khi xây nhà thờ họ hợp phong thủy được chúng tôi đúc kết trong nhiều năm qua, mời quý độc giả cùng tham khảo.

Ý nghĩa của việc xây dựng nhà thờ họ

Nhà thờ họ hay từ đường có ý nghĩa như là một ngôi nhà dành riêng cho việc thờ cúng tổ tiên của một dòng họ hay từng chi họ tính theo phụ hệ (dòng của cha). Nhà thờ họ phổ biến trong văn hóa người Việt tại khu đồng bằng và trung du Bắc Bộ và Trung Bộ.

Nhà thờ họ còn là chốn tâm linh của một tộc họ. Nhà thờ họ thờ các vị cao tằng thủy tổ và các tiên linh khác của họ tộc. Mỗi vị có thần chủ hoặc bài vị đặt trên bàn thờ. Đọc thần chủ, bài vị, sẽ biết vị nào có công trạng với nước, hoặc với địa phương, cũng như với tộc họ.

Nhà thờ họ có ý nghĩa văn hóa tinh thần rất lớn, vì vừa là nơi tiến hành nghi lễ truyền thống để con cháu thể hiện lòng biết ơn các bậc sinh thành, vừa là nơi các thành viên họ tộc gặp gỡ, quây quần bên nhau.

Nhà thờ dòng họ, từ đường là nơi lưu giữ gia phả, văn tự cổ cùng những sắc phong, tượng thờ, bài vị cùng những điển tích về dòng họ. Là nơi lưu giữ nhứng di vật của tổ tiên trong dòng họ để lại, được coi là một bảo tàng thu nhỏ của một dòng họ, dòng tộc.

Nhà thờ họ, dòng tộc được coi như một điểm hội tụ, thờ cúng tổ tiên, ông bà, những người có công với dòng họ, đất nước, những người làm lưu danh dòng họ. Nhà thờ họ luôn có một vị trí đặc biệt trong thế giới tâm linh của những thành viên trong dòng họ bởi đó là nơi giúp họ nhớ lại những đỉnh cao vinh quang của dòng họ, những tấm gương sáng của tổ tiên và đồng thời những ước vọng của mỗi con người trong dòng họ được nguyện cầu tại đây.

Mỗi năm, vào ngày giỗ, con cháu về tụ họp đông đủ tại nhà thờ, thắp hương tưởng nhớ những người đã khuất. Người còn sống ngay trong làng có mặt, người làm ăn phương xa cũng về, chuyện trò, chia sẻ tình cảm, bàn cách giúp đỡ người gặp khó khăn. Vì thế, nhà thờ họ có ý nghĩa văn hóa tinh thần rất lớn, vì vừa là nơi tiến hành nghi lễ truyền thống để con cháu thể hiện lòng biết ơn các bậc sinh thành, vừa là nơi các thành viên họ tộc gặp gỡ, quây quần bên nhau.

Mục đích của việc xây dựng nhà thờ họ, dòng tộc không phải chỉ để ngắm nhìn, khoe khoang với thiên hạ, hay để tổ chức tiệt tùng linh đình mà tạo nên công trình mang dấu ấn tốt đẹp về nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, nhắc nhở con cháu giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống đạo lý, gia phong tốt đẹp của tổ tiên ông bà truyền lại:

• Là truyền thống uống nước nhớ nguồn, nhân hậu thủy chung.
• Là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường chống giặc ngoại xâm, làm cho dân giàu nước mạnh.
• Là tình đoàn kết sắc son, ý chí cộng đồng trong xã hội, biết gạt bỏ những cái nhỏ nhen tầm thường trong quá khứ và trong cuộc sống hằng ngày để giữ lấy cái nghĩa tình cao đẹp trong gia đình họ tộc, trong cộng đồng xã hội.
• Là lòng nhân ái bao dung, thương người như thể thương thân, giúp nhau xóa đói giảm nghèo, giúp nhau khi ốm đau hoạn nạn.
• Là tin thần cần cù, sáng tạo trong lao động và học tập, sống và làm giàu bằng bàn tay và khối óc của mình, khuyến khích làm giàu chính đáng, động viên tạo điều kiện cho con cháu được học hành, có nhiều con cháu học giỏi.

Kiến trúc nhà thờ họ, từ đường

Nhà thờ họ, từ đường có kiến trúc khá gần gũi với kiến trúc nhà ở dân gian. Về công năng, Nhà thờ họ là công trình tín ngưỡng để thờ cúng Tổ tiên. Đây là hai yếu tố chính tạo nên đặc trưng phong cách kiến trúc Nhà thờ họ.

Nhà thờ họ thuộc sở hữu tư nhân, thường do một dòng họ đứng lên xây dựng, vì vậy mà Nhà thờ họ mang tính cá thể cao chứ không mang nhiều tính cộng đồng như những công trình tĩn ngưỡng công cộng như đình, chùa.

Thông thường, một nhà thờ họ điển hình chỉ là một ngôi nhà hình chữ Nhất nằm ngang với hai mái trước và sau theo kiểu thu hồi bít đốc, quy mô công trình thường từ 3 đến 5 gian kết hợp với các cột đá, chân tảng đá và lư hương đèn đá để trước sân.

Nhà thờ họ được dùng để thờ tổ tiên, nhưng cũng có một số nhà thờ họ kết hợp hai chức năng để ở và để thờ. Những nhà thờ họ kiểu này, việc thờ cúng tổ tiên được bố trí ở gian giữa, hai bên hồi được dùng để ở. Tuy nhiên theo truyền thống, đúng nhất thì nhà thờ họ phải xây tách biệt với nhà ở, nằm trên một mảnh đất riêng biệt, hoặc trên khuân viên đất của vị trưởng họ.

Một nguyên tắc cơ bản luôn luôn phải tuân thủ trong bố cục, kiến trúc nhà thờ họ là nguyên tắc đăng đối qua trục thần đạo (trục tưởng tượng đi qua chính giữ nhà thờ). Nguyên tắc đăng đối này bao trùm trong toàn bộ đồ án thiết kế nhà thờ họ: từ hình khối kiến trúc, trang trí trê kiến trúc, sắp xếp các bàn thờ, bài trí nội thất đến bố trí sân vườn cảnh quan phía trước…

Trang trí trên kiến trúc nhà thờ họ rất ít dùng hình tượng rồng mà hay sử dụng các hình tượng thuần túy mang tính trang trí (như hình hoa lá, hình kỷ hà…), hoặc các biểu tượng thiêng liêng (như hình vân xoắn, hình đao mác…). Mặc dù vậy, một số nhà thờ của những dòng họ có người làm quan cũng trang trí hình rồng trên kiến trúc, nhưng rất hạn chế và các hình rồng này thường được cách điệu, biến tấu đi (trúc hóa rồng, mai hóa rồng, mây hóa rồng, lá hóa rồng, cá hóa rồng…).

Sở dĩ có đặc điểm này là do các nhà thờ họ truyền thống còn tồn tại đến nay chỉ có niên đại xây dựng từ cuối thế kỷ XVII tới đầu thế kỷ XX, khi mà Nho giáo đã ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân Việt. Theo quan niệm của Nho giáo thì rồng là biểu tượng cho tầng trên, đặc biệt là rồng có 5 móng chân tượng trưng cho Thiên tử. Nhà thờ họ không phải là nơi thể hiện tính quyền lực, chính vì vậy rất ít sử dụng hình tượng rồng trên kiến trúc. Tuy vậy trên các đồ thờ vẫn thường được chạm hình tượng rồng do quan niệm thần thánh hóa tổ tiên của người Việt, tuy nhiên cũng chỉ được chạm rồng 4 móng mà không được chạm rồng 5 móng.

Kiến trúc nhà thờ họ Việt Nam ở miền Bắc: Ở các tỉnh miền Bắc ưa chuộng các công trình kiến trúc cổ của Việt Nam, quy định thống nhất về kích thước các tương quan tỷ lệ giữa các chi tiết kèo, cột, mái nhà hay các chi tiết trang trí: kìm nóc, đầu rộng.

Kiến trúc nhà thờ họ miền Trung: Ở miền Trung đặc biệt là Nghệ An hay Hà Tĩnh các dòng họ lớn thường đầu tư xây dựng những công trình nhà thờ họ hết sức đồ sộ. Kiến trúc nhà thờ họ Việt Nam ở miền Trung có thể là sự pha trộn của các công trình kiến trúc tâm linh như đình, chùa, phủ quan chúa ngày xưa…ngoài ra chú trọng nhiều đến khuôn viên tiểu cảnh.

Kiến trúc nhà thờ họ miền Nam: Mật độ nhà thờ họ ở miền Nam xuất hiện ít hơn do đời sống văn hóa, tin ngưỡng có sự khác biệt. Với lối sống khá tự do và ít chú trọng đến những hủ tục mà các dòng họ ở miền Nam thường chú ý đến công trình nhà họ. Cũng có thể rất ít thấy nhà thờ dòng họ.

>> Mẫu cổng nhà thờ họ đẹp bằng đá có mái chạm khắc tinh tế

Bố trí nội thất nhà thờ họ theo phong thủy

Bàn thờ tổ gồm hai lớp

1. Lớp trong

• Được kê sát ngang tường hậu, gồm: chiếc rương hòm thật lớn cao khoảng 1m, dài khoảng trên 2m, rộng gần 2m. Mặt chiếc rương đóng nẹp chia làm 3 ô. Các ô này có khi là ba chữ đại tự, có khi là những bức tranh được dán trong dịp lễ tết. Trên những nẹp có những đồng tiền. Trong rương đựng bát đĩa, nồi, sanh đồng để dùng khi giỗ tết.
• Những gia đình khá giả thay chiếc rương bằng một chiếc bàn thờ to, một chiếc sập sơn son thếp vàng lộng lẫy được kê trên bộ mễ cao khoảng 1m. Phía trước có tấm màn đỏ che những mâm thau, đồ đồng cùng bát đĩa, được xếp dưới gầm sập.
• Kê giữa chiếc rương hoặc sập có ít nhất hai chiếc mâm nhỏ chân quỳ, mặt hình chữ nhật: một chiếc bề dài độ 8 tấc (1), bề rộng khoảng 6 tấc. Chiếc mâm thứ hai nhỏ hơn một chút kê đằng sau chiếc thứ nhất. Cả hai chiếc cao chừng 4 tấc trong giống như hai chiếc bàn nhỏ, thấp, dùng để bày đồ lễ. Trong những ngày giỗ tết, cỗ được bày trên bàn thứ nhất, còn hoa quả, trầu nước bày ở chiếc bàn thứ hai nhỏ hơn.
• Bên trong cùng lớp trong là thần chủ (2) đựng trong long khám kê trên một chiếc bệ có độ cao bằng hai chiếc mâm. Có nhiều gia đình không thờ thần chủ, chỉ kê ở nơi đây một chiếc kỷ, hoặc chiếc ngai tượng trưng cho ngôi vị tồ tiên.
• Đối với những gia đình giàu có, những đồ thờ này được sơn son thếp vàng. Riêng chiếc ngai hay tay ngai đều mang hình đầu rồng. Rồng đứng đầu tứ linh được dùng trang hoàng cho đồ tự khí. Trên chiếc mâm nhỏ, kê bên trong ở trước thần chủ, hay chiếc ngai có một cái tam sơn, một thứ đồ thờ để đặt trầu, chén rượu, ly nước, đĩa hoa quả trong những khi cúng giỗ.
• Lớp bàn thờ bên trong được ngăn với lớp bàn thờ bên ngoài bằng một bước y môn . Chiếc y môn treo cao thõng xuống che kín toàn bộ bàn thờ lớp bên trong.

2. Lớp ngoài

• Lớp ngoài bắt đầu từ y môn trở ra, bao gồm: một hương án kê gần sát y môn. Trên giữa để cắm hương khi cúng bái. Đằng sau bình hương là một chiếc kỷ nhỏ, cao độ 3cm, dài 50cm, rộng 25cm. Đặt ba chiếc đài có nắp và trên nắp có núm cầm lên trên chiếc kỳ nhỏ này. Khi mở nắp đài ra nắp kê xuống dưới, đài đặt lên trên. Đài làm bằng gỗ được tiện rỗng dưới để khi đặt lên trên nắp đài. Đài sẽ ăn khớp với nắp. Ba đài này dùng đựng chén rượu nhỏ lúc cúng giỗ, còn ngày thường đài được đậy nắp để tránh bụi bặm.
• Hai bên thường để hai cây đèn cao khoàng 40cm, chân tiện vá lưng chừng có vành rộng ra gọi là đĩa đèn. Ngày xưa, trong những lần cúng giỗ, người ta đặt lên hai cây đèn này hai đĩa dầu lạc đốt bấc. Sau đó thay bằng hai ngọn đèn Hoa Kỳ. Ngày nay, người ta mắc trực tiếp bóng điện vào hai cây đèn.
• Gần hai bên bình hương, ngoài hai cây đèn còn có hai con hạc đồng chầu bên. Trên đầu hai con hạc có chỗ để thấp nến. Ở mép ngoài hai cây đèn, gần hai đầu hương án là hai ống đựng hương. Hai ống hương bằng gỗ tiện miệng loe. Ngoài các thứ trên còn có lọ độc bình hoặc song bình bày trên hương án để cắm hoa. Còn nếu dùng độc bình thì đối diện với độc bình là một chiếc mâm bồng bày ngũ quả khi cúng giỗ.
• Tất cả những thứ như bàn, kỷ và chiếc ngai, đồ thờ trên hương án như kỷ nhỏ, chân đèn, ống hương… điều làm bằng gỗ mít để ít bị mối mọt, còn sang hơn thì sơn son thếp vàng. Các gia đình giàu có dùng những đồ trên bằng đồng, gọi là bộ tam sự, ngũ sự hay thất sự. Trong bộ tam sự, chiếc đỉnh đồng thay thế cho bình hương. Hai bên đỉnh là hai con hạc đồng, mỏ ngậm bông hoa, trên đầu có chỗ cắm nến. Nếu là ngũ sự có thêm hai ống hương và thất sự thì có thêm đôi đèn.
• Ngoài ra các gia đình giàu có còn bày thêm giá binh khí trước bàn thờ có cắm bát bảo lộc bộ (là 8 binh khí của binh sĩ thời xưa). Những đồ tự khí đối với từng gia đình là vật quý vô cùng thiên liêng, dù túng thiếu đến đâu không một ai dám đem cầm bán.

Số bát hương và thần chủ trong nhà thờ

Theo quan niệm của người Việt “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá” muốn gia tiên được phép về thăm hệu thế, nhận hưởng lòng thành cháu con dâng hiến, đêm trước ngày giỗ tổ phải dâng lễ trai đàn (lễ chay chỉ có hương, đăng, hoa, quả, nước) cầu xin trời đất thần thánh cho phép gia tiên được về. Bởi vậy bát hương đầu tiên kể đến phải là bát hương thờ thần linh.

• Thần chủ và bát hương thờ thủy tổ: Đời thứ nhất của một dòng họ, được tôn vinh là thủy tổ.
• Thần chủ và bát hương thờ tiên tổ: Từ đời thứ hai cho đếm vị thân sinh của cao tổ khảo được tôn vinh là tiên tổ.
• Thần chủ và bát hương thờ các vị cao tổ không có cháu con thờ tự (các vị cao tổ có cháu con đề huề, theo phân cấp được thờ tại các chi tộc).
• Bát hương cô hồn: Thờ phụng các vong hồn của họ tộc do vắn số yểu mệnh, vong hồn thất lạc không nắm được tên tuổi rõ ràng, không người hương khói (bát này thờ ngoài hiên không thờ trong từ đường chính).
• Linh điện: Được đặt tách riêng ở vị trí bên trái từ đường, cao hơn thượng điện một chút.
• Điện thờ gia tộc: Ngụ ở trung ương từ đường gia tộc, thường có tam cấp hương án là thượng điện, trung điện, hạ điện.
• Vong điện: Một điện thờ vong ở ngoài hiên (hoặc lập riêng một miếu nhỏ bên phải, phía ngoài nhà từ đường).

Cách bày trí thần chủ và bát hương như sau:

• Thần chủ và bát hương thờ thần linh: đặt ở linh điện.
• Thần chủ và bát hương thờ thủy tổ: đặt ở thượng điện.
• Thần chủ và bát hương thờ tiên tổ: đặt ở vị trí trung điện.
• Thần chủ và bát hương thờ các vị cao tổ: đặt ở vị trí hạ điện.
• Bát hương cô hồn: đặt ở vị trí vong điện.

Hoành phi – Câu đối nhà thờ họ

Trong các nhà thờ họ đều treo một tấm biển gỗ nằm ngang phía trên mặt trước cửa bàn thờ. Chiều ngang tấm biển ăn suốt gian nhà, dài khoảng 3 thước, rộng khoảng 1 thước đến 1 thước hai. Trên tấm biển đó khắc những chữ lớn, thường chỉ khắc được từ 3 đến 4 chữ là cùng. Tấm biển đó được gọi là bức hoành phi.

Bức hoành phi thường được sơn son thiếp vàng, chữ đỏ hoặc vàng hay sơn đem chữ khảm xà cừ. Có gia đình cầu kỳ làm bức hoành phi theo hình thức cuốn thư rất đẹp. Nhà nghèo có thể làm hoành phi bằng gỗ thường, hoặt tấm cót ép, đóng nẹp vuông vắn, dán lót tấm giấy đỏ, viết đại tự thay cho bức hoành phi. Ý ngĩa của đại tự viết trên hoành phi mang nội dung ca tụng công đức của tổ tiên hoặc tỏa lòng kính trọng của con cháu đối với tổ tiên.

Ở hai cột phía trước bàn thờ hoặc trên tường có treo mỗi bên một câu đối. Nhà khá giả thường viết câu đối sơn son thiếp vàng hay sơn đen khảm xà cừ. Còn nhà nghèo thường chỉ viết câu đối trên giấy hồng. Nói chung các bức hoành phi hay câu đối đều được viết bằng chữ Hán. Nhưng cũng có gia đình viết cả câu đối và hoành phi bằng chữ Nôm. Cũng như bức hoành phi, nội dung câu đối là ca tụng công đức của tổ tiên hoặc tỏ lòng kính trọng của con cháu đối với tổ tiên.

>> Mẫu cuốn thư nhà thờ họ đẹp bằng đá vàng

Nhà thờ họ nên quay hướng nào

Theo các chuyên gia phong thủy thì việc lựa chọn vị trí và hướng xây nhà thờ họ tốt nhất chủ yếu dựa trên long mạch của khu đất. Theo đó, khi xây dựng nhà thờ họ, các bạn cần quan tâm tới hai yếu tố rất quan trọng là hướng đất và thế đất.

Về hướng đất, hướng để xây nhà thờ họ tốt nhất theo phong thủy đó là hướng Nam bởi vì theo đạo Phật thì hướng Nam là hướng gắn với những điều phúc, điều thiện, đây còn là hướng của thánh nhân theo quan nhiệm của Nho giáo, người Việt chúng ta luôn coi tổ tiên của mình như những bậc thánh nhân luôn theo dõi và phù hộ độ trì cho con cháu, chính vì thế mà nhiều người cũng chọn hướng Nam để xây nhà ở.

Bên cạnh việc chọn hướng nào xây nhà thờ họ tốt nhất thì các bạn cũng cần quan tâm đến việc chọn thế đất. Theo phong thủy, nhà thờ họ nên được xây dựng trên một mảnh đất có thế “tọa sơn hướng thủy” nghĩa là phía sau có núi, phía trước có nước là tốt nhất. Nhà thờ họ nên được xây dựng đảm bảo nền đất phía sau phải cao hơn nền đất phía trước, nền đất bên trái cao hơn nền đất bên phải. Bên cạnh đó, nên xây dựng nhà thờ họ ở nơi có đường xá thuận lợi, cảnh quan xung quanh đẹp, phía trước mặt nhà thờ họ luôn phải sạch sẽ, sáng sủa.

Việc chọn hướng và thế đất cũng có liên hệ với nhau bởi nếu chọn hướng Nam mà lại ở thế đất xấu thì cũng có thể thay đổi hướng khác để xây nhà thờ họ. Hướng xây nhà thờ họ cũng cần tuân theo các phân kim tốt trên la bàn. Đó là những yếu tố hàng đầu cần quan tâm trước khi thiết kế nhà thờ họ nhằm đón được nhiều sinh khí, tài lộc nhất. Ngoài ra, một yếu tố phụ nữa có thể xem xét để chọn hướng xây dựng nhà thờ họ là xem hướng Bát trạch theo tuổi của người trưởng họ hoặc người cao tuổi nhất trong dòng họ.

Về cơ bản, trong phong thủy, nếu kết hợp được những yếu tố trên thì sẽ rất tuyệt!

Các mẫu nhà thờ họ, từ đường đẹp nhất Việt Nam

====>>> Xem ngay các mẫu cột đá nhà thờ họ đẹp, cổng nhà thờ họ bằng đá của Đá mỹ nghệ Ninh Bình